Hội Ami Vietnam Paris và tờ poster.
Tôi cùng với các con Duy Quang, Tuấn Ngọc, Duy Cường, Thái Hiền, Thái Thảo, có thêm Julie và Ái Vân tháp tùng... đã đáp phi cơ đi Pháp Quốc.
Đã rất lâu, gia đình tôi bây giờ mới có cơ hội cùng nhau đi diễn tại Paris. Bèn rủ nhau đi ăn cơm tại Tháp Effel, đi chơi ở Palais de Chaillot, ở bờ sông Seine, Montmartre, vườn Luxembourg và ở nhiều nơi khác...
Trước Tháp Effel
Trong biệt thự của Nguyệt My
Palais de Chaillot
Montmartre
Bên bờ sông Seine
Duy Cường/Tháp Effel
Vườn công cộng
Vườn Luxembourg
Phạm Duy, Julie
Duy Cường, guitarist, Tuấn Ngọc, Duy Quang
Hậu trường : Julie, Thái Hiền, Tuấn Ngọc, 2 nhạc sĩ Paris, Ái Vân
TẠ ƠN ÐỜI
NGÀN ÐIỆU RU ÐƠN
L'automne est morte souviens-t'en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps brin de bruyère
Et souviens-toi que je t'attends
L’Adieu
Guillaume Apollinaire (1880-1918)
Tháng mười một. Paris đẫm trong thu. Xác lá ngô đồng sũng ướt la liệt mặt đường. Trời đục, nặng, hơi thở đã vương vất khói buổi đầu ngày. Một muà thu như thế, mấy mươi năm trước, bao nhiêu người sống giưã cái oi bức bụi bặm cuả Sài Gòn, cuả các thành phố, tỉnh lỵ đồng bằng miền Nam Việt Nam đã từng mơ ước. Một chút hương xa, thoát thai từ hồn thơ Paul Verlaine, Guillaume Apollinaire, Cung Trầm Tưởng, nhập thân vào những dòng nhạc Phạm Duy, vỗ cánh bay lên. Cứ tưởng những hình ảnh, âm thanh viễn mơ đó rồi có lúc sẽ dần theo thời gian chìm xuống, lắng vào một góc nào đó cuả ký ức, để phai, và quên… Nhưng, với gần một ngàn khán thính giả đến dự chương trình Phạm Duy, 60 Năm, Dòng Nhạc – Dòng Ðời đêm 09.11.2002 tại Paris, lời thơ điệu nhạc như mở bừng mắt phục sinh, tươi mởn và tẩm đậm hương sắc nồng nàn cuả không gian thu tây phương. Muà thu đã không chết trong khúc hát bi thương cuả người tình phụ, muà thu chỉ thê thiết trên dây vĩ cầm, khắc khoải với tiếng kèn đồng, dần vàng ươm theo dòng tóc tơ nhỏ sợi, để rồi đỏ rựng lên cùng màu rượu chát nồng nàn. Muà thu, từ đó, cuốn hồn người vào con trốt xoáy cuả dòng hồi tưởng.
Với gần bốn mươi ca khúc, nhạc sĩ Phạm Duy và các con cuả ông đã mời mọi người cùng viếng thăm lại từng chặng đường cuả sáu mươi năm sáng tác âm nhạc. Mở đầu và kết thúc bằng hai bài đồng ca Ðường Về Quê và Giọt Mưa Trên Lá - Mẹ Việt Nam ơi , những nhạc phẩm còn lại được các giọng hát thành danh Julie, Ái Vân, Thái Hiền, Thái Thảo, Tuấn Ngọc, Duy Quang trình bày đơn ca hoặc song ca. Có rất nhiều ca khúc phổ thơ, từ Tiếng Sáo Thiên Thai phổ thơ Thế Lữ (1951), với tiếng hát Thái Hiền – Thái Thảo, gợi nhớ trong lòng những khán giả lớn tuổi hình ảnh hai chị em Thái Hằng – Thái Thanh nưả thế kỷ về trước, đến nhạc phẩm Tình Cầm, phổ thơ Hoàng Cầm (1984) qua phần song ca cuả Tuấn Ngọc và Duy Quang. Gần hết những ca khúc phổ thơ thành công nhất cuả nhạc sĩ Phạm Duy, theo sự nhận xét và phân tích cuả nhạc sĩ Phạm Quang Tuấn trong bài viết Nghệ thuật phổ thơ vào nhạc (báo VĂN, số đôi 66 & 67), đều lần lượt được trình bày : Tiếng Sáo Thiên Thai, Nụ Tầm Xuân, Thu Ca Điệu Ru Đơn, Ngậm Ngùi, Kỷ Vật Cho Em. Bên cạnh những ca khúc phổ thơ, các bài hát từng vang vọng trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp : Ðường Về Quê, Về Miền Trung được giới thiệu xen kẽ với những tình khúc đã được nhiều thế hệ tình nhân ấp ủ : Ðêm Xuân, Ðừng Xa Nhau, Phượng Yêu, Nha Trang Ngày Về, Trả Lại Em Yêu… Ngoài ra, nhạc sĩ Phạm Duy còn mời người mộ điệu thưởng thức các ca khúc trích từ trường ca Con Đường Cái Quan : Ði Đâu Cho Thiếp Theo Cùng, trường ca Mẹ Việt Nam : Mẹ Việt Nam Ơi , Tâm Ca : Tôi Ước Mơ , theo thơ Nhất Hạnh và Giọt Mưa Trên Lá, Tâm Phẫn Ca, Thương Ca Chiến Trường : Tưởng Như Còn Người Yêu, thơ Lê Thị Ý và Áo Anh Sứt Chỉ Đường Tà, thơ Hưũ Loan, Ðạo Ca : Quán Thế Âm , thơ Phạm Thiên Thư.
Từ hàng ghế khán giả, có người chép miệng : Tưởng như mới hôm qua… khi nghe Julie hát Muà Thu Chết và Duy Quang trình bày Cô Bắc Kỳ Nho Nhỏ, Thà Như Giọt Mưa (thơ Nguyễn Tất Nhiên). Cái tưởng như mới hôm qua ấy thật sự đã có một khoảng cách thời gian ba mươi năm và một khoảng cách không gian vài trăm ngàn cây số đường chim bay. Vẫn là hồi tưởng, về chốn quê nhà cuả một quá khứ xa hơn nưã, thời đất nước phân đôi, người người lià nhau vì lý tưởng. Những hình ảnh cũ, cảm xúc xưa được khơi gợi lại qua tiếng hát Ái Vân trong Tình Hoài Hương và Tuấn Ngọc với Tâm Sự Gửi Về Đâu(thơ Lê Minh Ngọc). Vẫn là hồi tưởng, khi Thái Thảo chọn hát Ðêm Xuân , bài hát cuả bố viết tặng mẹ , khi Thái Hiền cất lên câu hỏi từng làm ray rứt cả một thế hệ những người tuổi trẻ : Biết bao giờ tôi mới được nói những điều tôi ước mơ ? Cũng vẫn là hồi tưởng, khi những nốt nhạc quấn quýt mê đắm cuả Cỏ Hồng vưà dứt, nhạc sĩ Phạm Duy, đứng giưã Tuấn Ngọc, Thái Thảo, ánh spotlight chói loà và những tràng pháo tay vang dội, run run kể về lần trở lại đồi Hồng – Ðà Lạt cách đây vài tháng, cảnh cũ vẫn đấy, nhưng em ngoan như tình nồng, em bao la mịt mùng, em thơm như cỏ hồng… cuả ngày nào, nay không còn nưã !
Hơn ba tiếng đồng hồ, gần bốn mươi ca khúc, người trình diễn và người thưởng thức vẫn chưa muốn rời nhau. Thêm vài bài hát được yêu cầu, thêm nhiều tràng pháo tay tán thưởng và tri ân người nhạc sĩ, tóc trắng phau, vẫn tráng kiện tươi cười đứng trên sân khấu, giưã các con, dâu, rể, người nhạc sĩ suốt một đời ôm đàn mơ làm con dế hát rong... Chương trình Phạm Duy, 60 Năm, Dòng Nhạc – Dòng Ðời được khán thính giả Paris đánh giá cao về mặt nghệ thuật. Bà Nguyễn Xuân Thư, chủ tịch hội « Những người bạn cuả Việt Nam và Á Châu », hội bảo trợ cho chương trình, cho biết, nhạc sĩ Phạm Duy đã có toàn quyền quyết định trong việc chọn lưạ và đứng ra giới thiệu các nhạc phẩm cuả mình. Với lời dẫn giải dí dỏm cuả người MC lớn tuổi nhất trong làng âm nhạc Việt Nam (và thế giới ?), với phần trình diễn xuất thần cuả các ca sĩ tài danh, cuả ban nhạc The Fanatics, cùng phần soạn hoà âm, phối khí độc đáo cuả Duy Cường, tất cả các nhạc phẩm trình bày, dù phổ thông hay ít được biết đến, đều được khen ngợi nồng nhiệt. Phải chăng, với người nhạc sĩ đã viết ca khúc Tạ Ơn Ðời , cuộc đời và người thưởng thức đã đến lúc biết trân trọng đáp lại, với lòng ngưỡng mộ ? Chỉ trong vòng sáu tháng cuả năm 2002, hai chương trình Phạm Duy, Một Đời Nhìn Lại và Phạm Duy, 60 Năm, Dòng Nhạc – Dòng Ðời đã được tổ chức với tính chất quy mô tại Little Saigon và Paris. Sau đó, có thể sẽ thêm nhiều chương trình tương tự như vậy, ở khắp nơi trên thế giới. Còn Việt Nam, nơi ông đã sáng tác những dòng nhạc bất tử : Tôi yêu đất nước tôi, nằm phơi phới bên bờ biển xanh… Biết đến bao giờ ? Có phải đó là ước mơ cuối cùng cuả người nhạc sĩ đã trên tám mươi tuổi đời, hơn sáu mươi tuổi nghề, mong một ngày được ôm đàn hát lại những ca khúc cũ cuả mình ngay trên quê hương yêu dấu ?
Năm 2002, người Việt tại Paris đã « xuân thu nhị kỳ » được thưởng thức âm nhạc Phạm Duy. Trước và sau đêm Phạm Duy, 60 năm, Dòng Nhạc – Dòng Ðời, sáng tác mới nhất cuả ông : Minh Hoạ Kiều cũng được giới thiệu tại Thư viện Diên Hồng vào đầu tháng tư và tại Ðại học Jussieu vào giưã tháng 11. Như vậy, từ Ðường Về Quê sáng tác năm 1947 đến Minh Hoạ Kiều, phần 2 ra mắt năm 2002, thính giả đã có dịp đi dọc theo hành trình sáu mươi năm âm nhạc Phạm Duy, từ âm thanh đơn điệu cuả cây đàn guitare thời kháng chiến đến âm thanh đa điệu đa tầng cuả dàn nhạc điện tử kỷ nguyên computer, với phần trợ lực cuả con trai thứ Duy Cường. Cũng trong chuyến đi giưã muà thu này, đạo diễn Ðinh Anh Dũng, người đã thực hiện các bộ phim Ðoàn Chuẩn-Từ Linh, Gởi gió Cho Mây Ngàn Bay, Văn Cao, Giấc Mơ Một Đời Người,Văn Cao, Buổi Sáng Có Trong Sự Thật, Trịnh Công Sơn, xin trả nợ người… (Hãng phim Trẻ, Việt Nam) và đã có dịp ghi lại những hình ảnh cuả nhạc sĩ Phạm Duy qua nhiều lần gặp gỡ với bạn bè, người thân và khán giả tại Paris. Ðó sẽ là nguồn tài liệu quý giá cho những bộ phim mà anh hằng ấp ủ từ lâu và hy vọng thực hiện được trong một tương lai không xa lắm. Chúng ta tin rằng những bộ phim này sẽ sớm ra mắt khán giả và sẽ có tầm vóc xứng đáng với sự nghiệp âm nhạc cuả người nghệ sĩ đã viết nên ngàn lời ca.
Nắng chiều vẫn rực rỡ. Người tình già Phạm Duy vẫn tiếp tục cuộc hành trình liên lục điạ, gieo rắc đó đây những âm thanh cuả một thời, cuả một đời, mời gọi mọi người yêu nhau, nhưng tự đáy lòng, vẫn không quên cất tiếng kêu tha thiết :
Mẹ Việt Nam ơi ! Mẹ Việt Nam ơi !
Chúng con đã về khát khao hơi Mẹ
Chúng con xin thề giữ thơm quê Mẹ
Cuộc đời rồi phai tàn sau thế giới
Chỉ còn tình yêu cuả Mẹ mà thôi
Ôi ! Mẹ Việt Nam !
Cổ Ngư
Paris, trọng thu 2002
Có một bữa cơm chia tay giữa ban tổ chức và các nghệ sĩ...
tại Đại Học 7 (Jussieu)
với Đặng Tiến
Trong số khán thính giả có
họa sĩ Lê Bá Đảng, nhà thực hiện phim Đặng Trần Minh...
Sau đây là bài viết về buổi gặp gỡ này :
Nhạc sĩ Phạm Duy năm nay 81 tuổi, từ Mỹ sang Paris tham dự và dẫn nhập một đêm đại nhạc hội kỷ niệm 60 năm sáng tác của ông : Phạm Duy đã làm bài hát đầu tay năm 1942, phổ nhạc bài thơ Cô Hái Mơ của Nguyễn Bính.
Trước hơn một trăm thính giả, có người đến từ Bỉ hay Thụy Sĩ, Phạm Duy đã cho nghe hai đĩa hát và giải thích tại sao ông chọn Truyện Kiều vì tính cách tiêu biểu. Ông trình bày kỹ thuật làm nhạc, cấu trúc hai nhạc phẩm, đặc biệt nhấn mạnh vào bốn nhạc đoạn do ông sáng tạo : Chiêu Quân, Quảng Lăng, Hán Sở Chiến Trường, Tư Mã Phượng Cầu mà Nguyễn Du đã dẫn trong Truyện Kiều, nhưng độc giả không rõ là nhạc gì.
Đây là phần sáng tạo mà nhạc sĩ tâm đắc và nhiều thính giả thích thú vì mới mẻ, nhưng cũng có người chê, vì ... không phải là Truyện Kiều.
Một cuộc gặp gỡ văn hóa, không có tính cách thương mãi hay tuyên truyền, bao giờ cũng lý thú.
Buổi nói chuyện đã tạo cơ hội gặp gỡ giữa ba tên tuổi lớn lao của ba ngành nghệ thuật : nhạc sĩ Phạm Duy, họa sĩ Lê Bá Đảng, và nhà điện ảnh Đặng Nhật Minh. Ba hành trình khác biệt : Phạm Duy rời Việt Nam trong đợt di tản 1975, để lập nghiệp tại Hoa Kỳ. Lê Bá Đảng, cùng tuổi, đã ra đi từ 1939 trong phong trào lính thợ cưỡng bách, và lập nghiệp tại Pháp từ đó. Đặng Nhật Minh sinh ra (1948) và trưởng thành trong khói lửa, sáng tác điện ảnh là một kỹ thuật mới mẻ, kết hợp cả thời gian của âm nhạc và không gian của hội họa, giữa hoàn cảnh khó khăn của quốc nội. Ba hành trình nhắc lại lịch sử của đất nước.
Họ tiếc rằng nhà văn Nguyên Ngọc từ Hà Nội đến Paris hôm sau, nên đã hụt cuộc họp mặt quần hùng tại Quang Minh Đỉnh ấy.
Mới hay : Trời mùa thu Paris không phải suốt đời làm chia ly, như ai đó, hơn một lần, đã hát.